دفع از سیستم ادراری کمک می کند تا بدن از محصولات بیهوده و موادی که اضافه بر نیاز بدن هستند خلاص شود. یک سیستم دفع ارادی با عملکرد صحیح و درست لازم است تا بدن خود را زنده نگه دارد و حس عمومی فرد از سلامتی و خوشی ایجاد شود پرستارانی که به بیماران دارای دفع سالم کمک می کنند نیاز به توانایی های اختصاصی دارند.
کلیه ها( Kidneys)
کلیه ها در هر طرف ستون مهره ها پشت پریتوئن قرار گرفته اند یکی از مهم ترین عملکردهای آن کمک به برقراری و نگهداری وضعیت و حجم مایعات بدن است. ادرار (urine) محصول بیهوده ترشح شده توسط کلیه ها، حاوی مواد آلی، غیر آلی و آب می باشد.
مثانه (Bladder)
یک کیسه عضلانی صاف است که به منزله یک مخزن برای ادرار محسوب می شود. سه لایه دارد: داخلی طولی، گرد میانی، خارجی طولی مثانه توسط سیستم اعصاب خودکار عصب دهی می شود. تحریک سیستم سمپاتیک باعث شل شدن دیواره مثانه و انقباض اسفنکتر داخلی می شوند و تحریک سیستم پاراسمپاتیک سبب انقباض دیواره مثانه و شل شدن اسفنکتر داخلی می شود.
پیش آبراه( urethra)
عملکرد آن هدایت ادرار از مثانه به خارج از بدن است. در مردان و زنان متفاوت است. طول آن در مردان 16.2 – 13.7 و در زنان 6.2 – 3.7 سانتی متر می باشد.
مثانه به طور طبیعی یک حفره استریل است. سوراخ خارجی پیشابراه هرگز نمی تواند استریل باشد. مثانه مکانیسم های دفاعی دارد. به طور منظم خود را از ادرار تخلیه می کند و یک محیط اسیدی را برقرار می کند که مزیت ضد باکتریایی دارد.
عمل دفع(Micturation)
فرایند تخلیه مثانه دفع ادرار، تخلیه یا ادرار کردن نامیده می شود. اعصاب اصلی برای دفع ادرار در مغز و در طناب نخاعی قرار دارد. تجمع ادرار 200-100 سی سی در بچه ها و 300 – 200 سی سی در بالغین در مثانه باعث تحریک رسپتورهای کششی مثانه می شود. عمل دفع ادرار به طور طبیعی بدون درد است.
گاهی اوقات افزایش فشار شکمی نظیر سرفه کردن و عطسه کردن، باعث خروج غیر ارادی ادرار می گردد که در زنان به علت کوتاهی پیشابراه بیشتر است. هرگونه دفع غیر ارادی ادرار که باعث مشکل گردد به نام بی اختیاری ادرار است. عوامل سایکولوژیکال نظیر ترس زیاد باعث ادرار کردن غیر ارادی شود.
تعداد دفع ادرار
تعداد دفع ادرار بستگی به مقدار ادرار تولید شده و مصرف مایعات دارد. عادات فرد در تکرر ادرار دخالت دارد. سن، محیط، بیماری، کار و محدودیت تحرک می تواند در دفعات ادرار تأثیر بگذارد.
عوامل موثر بر دفع ادرار
ملاحظات تکاملی
کنترل ارادی ادرار بین سنین 24-18 ماهگی و در دخترها سریعتر است .
افزایش سن
تغییرات فیزیولوژک با افزایش سن می تواند بر دفع ادرار تأثیر بگذارد. افراد پیر ممکن است کنترل ارادی ادرار را از دست بدهند.
غذا و مایعات
نوشیدنی های حاوی کافئین : افزایش تولید ادرار
الکل : افزایش تولید ادرار
غذاهای حاوی مایع زیاد : افزایش تولید ادرار
غذاها و نوشیدنی های حاوی سدیم بالا : کاهش تشکیل ادرار
شیوه زندگی
متغیر های شخصی، خانوادگی، و اجتماعی فرهنگی متعددی روی عادت دفع ادرار طبیعی تأثیر می گذارند.
متغیرهای عاطفی
اضطراب باعث تکرر ادرار، ترس باعث تخلیه غیر ارادی، درد جلوگیری از تخلیه ادرار فعالیت و تون عضلانی
وضعیت های پاتولوژیک
سنگ کلیه، فشار خون بالا، عفونت مسیر ادراری ، دیابت، آرتریت و …
داروها
مشکلات عمومی ادراری
آنوریا (Anuria): عدم دفع ادرار. برون ده ادرار در 24 ساعت کمتر از 100 سی سی است.
دیزوری (Dysuria): مشکل در دفع ادرار(سوزش، درد)
فرکونسی (Frequency): افزایش تعداد دفعات دفع
گلیکوزوری(Glycosuria): وجود قند در ادرار.
ناکچوری(Nocturia): تکرر ادرار در شب
اولیگوریا(Oleguria): کاهش دفع ادرار ، در 24 ساعت 100 تا 400 سی سی
داروهای آرام بخش ها، دیورتیک و …
اورتوستاتیک آلبومینوریا: وجود آلبومین در ادرار که به دنبال راه رفتن، ایستادن و دویدن ایجاد می شود.
پلی یوریا: افزایش میزان برون ده ادرار (دیورز) پروتئینوری: پروتئین در ادرار
پیوری(pyuria): وجود چرک در ادرار
ساپرژن(suppression): توقف در تولید ادرار
یورجنسی: میل شدید به دفع ادرار.
هیزتنسی(Hesitancy): مشکل در ابتدای دفع ادرار
اینکانتیننس(Incontinence): بی اختیاری ادرار
رتانسیون(Retention): احتباس ادراری یا عدم توانایی در دفع ادرار
انورزی(Enuresis): شب ادراری
انواع بی اختیاری ادراری
استرسی:
مربوط به افزایش فشار داخل شکم به هنگام سرفه کردن، عطسه و … رخ می دهد.
اضطراری:
کاهش ادرار به صورت غیر ارادی که مربوط به میل شدید برای تخلیه ادرار است
مختلط:
علائم بی اختیاری استرسی و اضطراری را شامل می گردد.
سرریزی(over flow):
کاهش غیر ارادی ادرار در اثر اتساع بیش از حد مثانه می باشد.
عملکردی:
کاهش ادرار به وسیله صدمات و عوامل خارج از مسیر ادراری ایجاد می شود. صدمه های مزمن و …
گذرا:
برگشت موقت کنترل مثانه در نتیجه UTI و مصرف دیورتیک ها
ویژگی های ادرار
رنگ ادرار: نمونه ادرار زرد کم رنگ تا زرد کهربایی می شود.
بعضی داروها باعث تغییر در رنگ ادرار می گردند.
بو: ادرار تازه بوی خفیفی دارد. ادرار مانده بوی آمونیاک می دهد.
پی اچ: 8- 4.6 متوسط 6 می باشد.
وزن مخصوص: یک معیار تغلیظ اجسام حل نشده در ادرار است. ( 1.025-1.010)
ادرار غلیظ وزن مخصوص بیشتری نسبت به ادرار رقیق دارد.
اجزاء تشکیل دهنده:
اجزاء آلی:
اوره ، اسید اوریک، کراتینین، رنگدانه ها و نیتروژن
غیر آلی:
آمونیاک، سدیم، کلراید، آهن، فسفر، سولفور، پتاسیم و کلسیم
اجزاء غیر طبیعی ادرار
چرک
پروتئین
کتون
گچ ها
باکتری های بزرگ
صفرا
اجزاء غیر طبیعی ادرار
خون
وجود هموگلوبین در ادرار: بیماریهای خارج دستگاه ادراری
وجود خون در ادرار: اختلالات خود دستگاه ادراری
گلوکز
بعد از مصرف غذای شیرین، یا در استرس طبیعی می باشد
روش های تشخیصی شایع که در مطالعه مسیر ادرار به کار می رود:
اقدامات تشخیصی متفاوت و متعددی معمولاَ در اتاق عمل بیمارستان یا در بخش سرپایی انجام می شود که برای مطالعه سیستم ادراری به کار برده می شود.
سونوگرافی
اقدامی غیر تهاجمی است
که عبارت است از استفاده از امواج اولتراسوند برای تولید یک تصویر
سیستوسکپی
معاینه بصری مستقیم از
مثانه، دهانه های حالب و
پیش آبراه است
IVP
بررسی و معاینه رادیو گرافیک کلیه و میزنای که بعد از تزریق ماده حاجب به داخل ورید انجام می شود.
بیوپسی
یک روش تهاجمی است که در آن قطعه کوچکی از بافت کلیوی برای تست میکروسکوپیک بر داشته می شود.
سوندگذاری مثانه
کاتتریزاسیون ادراری ورود یک سوند از طریق پیش آبراه به داخل مثانه برای هدف خارج کردن ادرار می باشد. یک سوند یک لوله جهت تزریق یا خروج مایعات می باشد. سوندگذاری شایعترین علت عفونت های بیمارستانی در نظر گرفته شده است.
سوند فولی(دائمی یا احتباسی)
سوند دائمی: سوندی که برای درناژ دائم در محل باقی بماند.
کاتتر های متناوب یا فوری(straight.c ):
جهت تخلیه مثانه در دوره های کوتاه تر به کار می رود( 5 تا 10 دقیقه).
کاتتر سوپراپوبیک:
تحت عمل جراحی از طریق یک برش کوچک بالای ناحیه پوبیس قرار داده می شود.
استنت اورولوژیک: زمانی که بیمار انسداد مسیر ادراری دارد و کاندیدای خوبی جهت جراحی نمی باشد که می تواند موقت( زمانی که در حالب قرار داده می شود) یا دائم( زمانی که در پیشابراه قرار داده می شود) باشد.
دلایل کاتتریزاسیون
تسکین و تصحیح احتباس ادراری
گرفتن یک نمونه ادرار استریل
اندازه گرفتن مقدار ادرار باقیمانده در مثانه
زمانی که گرفتن نمونه از راههای دیگر رضایت بخش نباشد( در افراد دچار بی اختیاری)
تخلیه کردن مثانه قبل، حین، یا بعد از جراحی و قبل از برخی معاینات تشخیصی
خطرات کاتتریزاسیون
سپسیس
نیمی از بیماران بعد از یک هفته دچار باکتریوریا می شوند. شایعترین ارگانیسم در عفونت ادراری E.coli است
تروما
ورود یک شئ با فشار از مسیر تنگ یا از یک سوراخ نامنظم در زاویه ای غلط می تواند باعث صدمات جدی به پیش آبراه گردد.
مراقبت از بیمارانی که کاتتر دائمی دارند:
دستها قبل و بعد از مراقبت از این بیماران بشوئید. برای جلوگیری از تماس با ترشحات دستکش بپوشید. ناحیه پرینه را به طور کامل تمیز کنید مخصوصاَ اطراف مأتوس را روزانه و بعد از هر حرکت روده ها ازصابون ملائم و آب جهت تمیز کردن پرینه استفاده کنید. از پودرها و محلول ها بعد از تمیز کردن استفاده نکنید.
بیمار را تشویق به مصرف مایعات بالا نمایید این به افزایش حجم ادرار و شستشوی مثانه کمک می کند. حجم و ویژگیهای ادرار را مشاهده نمایید. روش معمولی آن یادداشت کردن و ثبت میزان ادرار روی برگه بیمار I/O هر 8 ساعت است.
چک کنید که بیمار روی لوله تخلیه دراز نکشیده باشد و آن را فشار ندهد.
درهمه اوقات کیسه درناژ را پایین سطح مثانه قرار دهید.
کیسه درناژ را جدا از کف اتاق در همه اوقات نگه دارید کف به شدت آلوده است. چک کنید تمام اتصالات محکم و بدون هر گونه نشت است.
یک کاتتر دائمی باید به طور کامل ایمن از نظر پیشگیری از صدمه و کشیدن باشد.
جمع آوری نمونه های ادراری
نمونه ها از شیر خواران و بچه ها:
کیسه های یکبار مصرف پلاستیکی برای بچه ها در دسترس است.
نمونه تمیز یا وسط ادرار:
جهت بررسی آنتی بیوگرام
روش تهیه:
1 – شستشوی ناحیه پرینه با آب و صابون
2 – دور ریختن ابتدای ادرار و جمع آوری نمونه وسط ادرار و مجدداَ انتهای ادرار دور ریخته شود.
نمونه استریل از کاتتر دائمی:
تهیه نمونه از طریق کاتتر فولی یا سوپراپوبیک
جهت کشت ادرار از نمونه تمیز یا استریل استفاده می شود.
جمع آوری ادرار 24 ساعته:
ادرار اول بیمار دور ریخته می شود و همه ادرار در 24 ساعت بعد که دفع می شود جمع آوری می گردد.
تجزیه ادرار(urinanalysis):
آمادگی خاصی برای تهیه نمونه لازم نیست
